Άρθρο της Διαλεκτής Αγγελή στην Εφημερίδα των Συντακτών, με δηλώσεις της Έλενας-Όλγας Χρηστίδη, επιστημονικά υπεύθυνης του Orlando LGBT+.
Τα γεγονότα που συνέβησαν τις προηγούμενες μέρες στην Ανατολική Αττική έχουν χαραχθεί ανεξίτηλα στο μυαλό όλων όσοι έζησαν την τραγωδία από κοντά αλλά και όσων παρακολούθησαν τα γεγονότα από τα μέσα και από συζητήσεις. Μια μεγάλη φυσική καταστροφή έχει αντίκτυπο σε όλα τα μέλη της κοινότητας που πλήττει, προκαλώντας ψυχικό τραύμα διαφορετικής έντασης στο κάθε άτομο.
Σε πρώτο επίπεδο, η καταστροφή επηρεάζει τους άμεσα πληγέντες που κινδύνευσαν οι ίδιοι ή και κοντινά τους πρόσωπα, σε δεύτερο επίπεδο επηρεάζει τους διασώστες και όσους κλήθηκαν να ελέγξουν την καταστροφή και τέλος, επηρεάζει αυτούς που σε δεύτερο χρόνο συντρέχουν τους πληγέντες ή και καταγράφουν τα γεγονότα. Μιλάμε δηλαδή για ολόκληρη την κοινότητα που βιώνει ψυχικό τραύμα – ακόμα κι αν είναι από διαφορετική σκοπιά και με διαφορετική ένταση.
Θεωρείται ότι μια ομάδα ανθρώπων βρίσκεται σε κατάσταση κρίσης όσο υπάρχουν ακόμη παράγοντες που επηρεάζουν την υγεία και την ευζωία της. Με αυτήν την έννοια η κρίση δεν τελειώνει όταν σταματάει ο άμεσος κίνδυνος, αλλά παραμένει ώς έναν βαθμό μέχρις ότου οι άνθρωποι επιστρέψουν στην κανονικότητά τους. Η διαχείρισή της έχει στόχο το «κράτημα» των ανθρώπων για εκείνο το χρονικό διάστημα που πολλές φορές βρίσκονται σε κατάσταση σοκ.
«Και μόνο η παρουσία των ειδικών ψυχικής υγείας στο πεδίο βοηθά. Οι ειδικοί μπορούν να διαχειριστούν μια κρίση (π.χ. κρίση πανικού ή επαναβίωσης του γεγονότος), διαδραματίζουν κομβικό ρόλο στην αρωγή των πληγέντων ακόμη και για βασικές καθημερινές λειτουργίες τους που αδυνατούν να φέρουν σε πέρας, όπως το να σηκωθούν το πρωί για να κάνουν την αίτηση για το επίδομα έκτακτης ανάγκης ή να επισκεφθούν το σπίτι τους για να πάρουν κάποια πράγματα που χρειάζονται και, τέλος, τους ενισχύουν για την αποφυγή της έκθεσής τους σε επανατραυματικά ερεθίσματα» δηλώνει στην «Εφ.Συν.» η Ελενα-Ολγα Χρηστίδη, ψυχολόγος-ψυχοθεραπεύτρια, MSC(c) Διαχείριση κρίσεων υγείας και επιστημονική υπεύθυνη του προγράμματος πιστοποίησης θυμάτων βασανιστηρίων στη ΜΚΟ ΜΕΤΑδραση.
Η ένταση, η συχνότητα και η διάρκεια των συμπτωμάτων μετατραυματικού στρες ποικίλλουν ανάλογα με τον ρόλο και τη θέση του καθενός σε σχέση με τα γεγονότα. Ορισμένα από αυτά μπορεί να είναι:
- Διάχυτο άγχος
- Αίσθημα ταραχής και εγρήγορση
- Διαταραχές στον ύπνο (εφιάλτες επαναβίωσης της τραυματικής εμπειρίας) και στη διατροφή
- Καταθλιπτική διάθεση και απόσυρση
- Αποφυγή να ανακαλέσει ή να αφηγηθεί όσα συνέβησαν ή το αντίθετο, υπερβολική ενασχόληση με τα τραυματικά γεγονότα
- Αίσθημα ενοχής (επειδή επέζησε όταν άλλοι πέθαναν) ή σκέψη ότι θα μπορούσε να είχε κάνει περισσότερα για να βοηθήσει
- Εντονα αισθήματα θυμού και αγανάκτησης που με τον καιρό προκαλούν προβλήματα στις διαπροσωπικές σχέσεις
- Χρήση αλκοόλ και άλλων ουσιών ως ανακουφιστικών μέσων
Οι αντιδράσεις κάθε ατόμου στο ψυχικό τραύμα εξαρτώνται από πολλούς διαφορετικούς παράγοντες, όπως η φύση του ίδιου του τραύματος, το υποστηρικτικό πλαίσιο που έχει μετά το τραυματικό γεγονός, η ηλικία και οι τυχόν προκλήσεις ψυχικής υγείας που μπορεί να αντιμετώπιζε από πριν. Η διαχείριση των συναισθημάτων που προκύπτουν δεν είναι απλή υπόθεση. Οι πληγέντες χρήζουν άμεσης ψυχοκοινωνικής στήριξης σε πολλαπλά επίπεδα. Αρχικά βοήθεια στη διαχείριση κρίσης και παροχή πρώτων βοηθειών ψυχικής υγείας και στη συνέχεια πιθανή ψυχοθεραπευτική υποστήριξη σε βάθος χρόνου.
Πέραν των άμεσα πληγέντων όμως, ανάγκη για ψυχοκοινωνική στήριξη έχουν και τα άτομα που δρουν στο πεδίο της κρίσης. Οι διασώστες, οι πυροσβέστες, οι εθελοντές αλληλέγγυοι, ακόμη και οι δημοσιογράφοι. Οι διασώστες είναι άτομα που βίωσαν άμεσα τον κίνδυνο αλλά που λόγω του ρόλου τους και της εμπειρίας τους έχουν μια σχετική ψυχική ανθεκτικότητα, την οποία ωστόσο δεν πρέπει να υπερεκτιμούμε.
Τα αισθήματα
Μετά το πέρας της κρίσης και αυτοί έρχονται αντιμέτωποι με τις συνέπειες, είτε επειδή έγιναν μάρτυρες του ίδιου του γεγονότος είτε επειδή κινδύνευσαν και οι ίδιοι. «Υπάρχει το αίσθημα της αυτοθυσίας, το οποίο όμως χρειάζεται να βρίσκεται σε ισορροπία με το αίσθημα της αυτοσυντήρησης και της αυτοφροντίδας, προκειμένου να συνεχίσουν οι άνθρωποι αυτοί να παραμένουν λειτουργικοί» τονίζει η κ. Χρηστίδη.
Ο Γιώργος Ρουμελιώτης, μέχρι πρότινος προϊστάμενος και εκπαιδευτής της ΚΟΜΑΚ (Κινητή Ομάδα Αντιμετώπισης Καταστροφών) της Πολεμικής Αεροπορίας και πρόεδρος της ΕΠΟΜΕΑ – Επίλεκτη Ομάδα Ειδικών Αποστολών Αιγάλεω, βρέθηκε στις πληγείσες περιοχές από την πρώτη μέρα.
«Οσοι ασχολούνται με τη διάσωση, και δεν εννοώ μόνο τους επαγγελματίες, αν δεν έχουν περάσει εκπαίδευση, το βιώνουν πολύ άσχημα. Ειδικά οι εθελοντές, που δεν έχουν πρόσβαση σε ψυχολόγους, το περνούν πιο δύσκολα. Στην ομάδα μου δεν παρατήρησα άσχημα συμπτώματα, αλλά αυτό μπορεί να συμβαίνει γιατί όλοι έχουν εκπαιδευτεί καταλλήλως και είμαστε από τις λίγες ομάδες που έχουν ψυχολόγους. Ωστόσο γνώρισα άλλα άτομα τα οποία είχαν επηρεαστεί τόσο από τον εντοπισμό νεκρών που μιλούσαν συνέχεια γι’ αυτό» μας λέει.
Σε ερώτημα πώς το διαχειρίζεται ο ίδιος, απαντά: «Εγώ είμαι επαγγελματίας, αυτή είναι η δουλειά μου. Εχω μάθει να διαχειρίζομαι τέτοιες καταστάσεις τις ώρες που λειτουργώ. Οταν όμως χαλαρώνω, μου βγαίνει. Εχει τύχει να μου πουν ότι έκλαιγα στον ύπνο μου. Ο καθένας το αντιμετωπίζει διαφορετικά. Δεν υπάρχει νοήμων άνθρωπος ο οποίος να έχει βρεθεί σε τέτοια γεγονότα και να παραμένει ανεπηρέαστος, σαν να μη συμβαίνει τίποτα».
Οι ειδικοί συμβουλεύουν τους εθελοντές που βρίσκονται στο πεδίο να παρατηρούν τον εαυτό τους και αν νιώσουν κάποιο από τα προαναφερθέντα συμπτώματα ή νιώσουν ότι δεν μπορούν να συνεχίσουν άλλο, να σταματήσουν. Ο Μιχάλης, ως γιατρός, βρέθηκε στις δοκιμαζόμενες περιοχές.
«Εκτέθηκα στο γεγονός όσο περισσότερο άντεχα. Αρχικά βίωσα συναισθήματα έντασης. Σκεφτόμουν ότι δεν είναι δυνατόν να συνέβη κάτι τέτοιο. Ο ανθρώπινος πόνος με άγγιξε. Οταν έρχεται ο άλλος και μου λέει ότι προσπέρασε με το αμάξι τον ανθρώπινο κλοιό που είχε σχηματιστεί για να μην μπορεί ο κόσμος να προσεγγίσει τη φωτιά, προκειμένου να σώσει το παιδί του, με συγκλονίζει» δηλώνει στην «Εφ.Συν.».
«Λιποθυμούσαν απ’ την κούραση»
Ως γιατρός αντιμετώπισε κυρίως εγκαύματα δεύτερου βαθμού και περιπτώσεις ανθρώπων με χρόνια νοσήματα σε απορρύθμιση, που δεν είχαν τη δυνατότητα να πάρουν τα φάρμακά τους είτε επειδή ήταν σε παραμέληση είτε επειδή τα είχαν χάσει στη φωτιά. «Με ανησύχησαν ιδιαίτερα οι περιπτώσεις εθελοντών που χωρίς γάντια και φορώντας σορτς πήγαιναν στα καμένα. Ανθρωποι που μου λένε ότι δεν έχουν κοιμηθεί για μέρες τώρα και λιποθυμούν μπροστά μου από την κούραση!».
Ενας άλλος κλάδος ο οποίος βιώνει το τραύμα είναι οι δημοσιογράφοι που καλύπτουν τα γεγονότα. Ενδιάμεσες παύσεις και συναδελφική αλληλεγγύη για την αποφυγή της επαγγελματικής εξουθένωσης είναι η συμβουλή των ειδικών. Η Ελβίρα μας λέει ότι κάλυπτε τα γεγονότα ως φίξερ για ένα κανάλι της ιταλικής τηλεόρασης.
«Είχα δισταγμό να μιλήσω με τον κόσμο. Δεν μου έχει ξανασυμβεί σε ρεπορτάζ. Ηταν πολύ άσχημη εμπειρία. Είμαστε όλοι μας μουδιασμένοι μπροστά σε αυτό το αναπάντεχο γεγονός. Σκεφτόμουν ότι πέθαναν άνθρωποι στη Μάνδρα και τώρα στις πυρκαγιές και ότι αυτό είναι κάτι που δεν συνάδει με την εικόνα ενός κράτους εν καιρώ ειρήνης» μας λέει η Ελβίρα. Μέχρι σήμερα παρακολουθεί τα γεγονότα από το ραδιόφωνο και αρνείται να δει τηλεόραση «γιατί η τηλεόραση έχει μια ένταση που δεν θέλω να αντιμετωπίσω τώρα» λέει χαρακτηριστικά.
Τι περιλαμβάνουν οι πρώτες βοήθειες ψυχικής υγείας
Σύμφωνα με τις έρευνες που διεξήχθησαν στο πλαίσιο του προγράμματος Sphere (2011) και από τη Διυπηρεσιακή Μόνιμη Επιτροπή (IASC) των Ηνωμένων Εθνών (2007), οι πρώτες βοήθειες ψυχικής υγείας (Α’ ΒΨΥ) περιγράφονται ως μια ανθρώπινη, ενθαρρυντική ανταπόκριση σε έναν συνάνθρωπο που υποφέρει και που μπορεί να χρειάζεται στήριξη.
Οι Α’ ΒΨΥ περιλαμβάνουν τα ακόλουθα θέματα:
- Εκτίμηση των αναγκών και των ανησυχιών.
- Παροχή βοήθειας για την κάλυψη βασικών αναγκών (για παράδειγμα, τροφή και νερό, πληροφορίες).
- Να ακούμε τους συνανθρώπους μας, χωρίς άσκηση πίεσης για να μιλήσουν.
- Καθησυχασμός των ατόμων και βοήθεια για να αισθάνονται ηρεμία.
- Βοήθεια για διασύνδεση με πληροφορίες, υπηρεσίες και κοινωνική υποστήριξη.
- Προστασία τους από περαιτέρω βλάβη.
Αν και τα άτομα μπορεί να χρειάζονται βοήθεια και υποστήριξη για μεγάλο χρονικό διάστημα μετά από ένα συμβάν, οι Α’ ΒΨΥ έχουν στόχο να βοηθήσουν αυτούς που πρόσφατα βίωσαν κάποιο τραυματικό γεγονός.
ΠΗΓΗ: Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, 2011, «Psychological First Aid: Guide for field workers».