Ομόφυλες συντροφικές και σεξουαλικές σχέσεις στην ψυχοθεραπεία: τι δεν βλέπουμε αν θέλουμε να τις αντιμετωπίζουμε όπως τις ετερόφυλες, cis-ετεροκανονικές σχέσεις;
Υπάρχει ένα ευρύ επιχείρημα, το οποίο εκκινεί από μία αξιοσέβαστη, θετική πρόθεση και στάση πολλών συναδέλφων, ότι στη συμβουλευτική ζεύγους και την ατομική ψυχοθεραπεία κατά την επίλυση ζητημάτων που ανακύπτουν στις συντροφικές διαπροσωπικές σχέσεις, σημασία έχει να εστιάζουμε στη σχέση -και όχι στα φύλα των συντρόφων που εμπλέκονται. Αυτό σε πρώτο επίπεδο αποτελεί μια καλή αρχή και ένα δίχτυ προστασίας απέναντι στην ευθεία ομοφοβία και στερεοτυπική αντιμετώπιση της ομόφυλης συντροφικότητας, όπως τις παρατηρούμε από άλλους, κακοποιητικούς συναδέλφους. Είναι όμως αρκετό; Ή, ακόμα περισσότερο, μήπως κρύβει παγίδες και τυφλά σημεία των ίδιων των (θετικών και υποστηρικτικών κατά τα άλλα) συμβούλων και ψυχοθεραπευτ(ρι)ών;
Ίσως χρειάζεται να πούμε ανοιχτά κάτι που γνωρίζουμε αλλά δεν είναι ξεκάθαρο στις πρακτικές μας όταν παρέχουμε υπηρεσίες:
Οι ομόφυλες συντροφικές σχέσεις ΔΕΝ είναι όπως οι υπόλοιπες (ετερόφυλες) ερωτικές/συντροφικές σχέσεις.
Ο λόγος φαίνεται απλός αλλά λειτουργεί ως καταλύτης σε κάθε επίπεδο της σχέσης και αλληλεπίδρασης μεταξύ των συντρόφων: το στίγμα, η καταπίεση και η ομοφοβία, κοινωνική και εσωτερικευμένη.
Με λίγα λόγια εννοείται πως οι ομόφυλες σχέσεις μπορούν να διακρίνονται (και) από κάθε χαρακτηριστικό που αφορά πιθανά και τις μη ομόφυλες, όπως η συντροφικότητα, η μακροχρόνια δέσμευση, ο βαθύς δεσμός και το αίσθημα οικογένειας (αναφέρουμε κυρίως αυτά που απαντούν σε παλιά αλλά ισχυρά στερεότυπα περί αδυναμίας σύναψης στενών δεσμών κλπ). Όμως τα (κοινωνικά) εμπόδια, κρυφά και φανερά, που δυσκολεύουν τις σχέσεις μεταξύ ατόμων του ίδιου φύλου να εξελιχθούν με τον τρόπο που τα ίδια τα μέλη της σχέσης θα ήθελαν, είναι πολλά: παράγοντες όπως οι ακραίες θεσμικές διακρίσεις (π.χ. απουσία δυνατότητας σύναψης πολιτικού γάμου), η αορατότητα αναπαραστάσεων ομόφυλων σχέσεων, η διαδικασία του coming out των συντρόφων, η ομοκανονικότητα και τα gay & lesbian πρότυπα, οι δυσκολίες στην απόκτηση παιδιού και οι θεσμικές απαγορεύσεις, η στάση του στενού αλλά και ευρύτερου οικογενειακού, φιλικού, κοινωνικού περιβάλλοντός τους… όλα αυτά και πολλά άλλα, είναι ζητήματα που επιδρούν άμεσα στην ίδια τη σχέση.
Οι ειδικοί ψυχικής υγείας συχνά θα κληθούν να στηρίξουν ομόφυλα ζευγάρια ή άτομα που βρίσκονται σε ομόφυλη σχέση, σε θέματα που σχετίζονται με τα παραπάνω και μπορεί να αφορούν:
– Τη διερεύνηση του είδους της σχέσης που επιθυμούν τα άτομα και οι ξεχωριστές δυσκολίες στη διεκδίκησή του, π.χ. ανοιχτή ή κλειστή σχέση, με συμβίωση ή χωρίς κλπ.
– το υποστηρικτικό περιβάλλον της σχέσης που μπορεί να υπάρχει ή όχι, και η διαδικασία καλλιέργειάς του, π.χ. coming out στην οικογένεια, γνωστοποίηση της σχέσης, συμφωνία συντρόφων με βάση το ποσό out είναι ή όχι, εσωτερικευμένη ομοφοβία, ‘λευκές’ straight σχέσεις ως κάλυψη σε οικογένεια ή εργασία, κοινά ή μη περιουσιακά στοιχεία κ.α.
– τις σεξουαλικές επιθυμίες, πρακτικές και ρόλους των συντρόφων και τη συνακόλουθη ετεροκανονικότητα και ομοκανονικότητα που μπορεί να τις επηρεάζουν: σεξουαλικοί ρόλοι, επιτέλεση και διαμοιρασμός ρόλων στην καθημερινότητα, έκφραση φύλου, στερεότυπα που δυσκολεύουν τη διερεύνηση και τον πειραματισμό
– τις σχέσεις εκτός του μονογαμικού, cis-ετεροκανονικού μοντέλου: πολυγαμία, ανοιχτές σχέσεις, kink/BDSM ταυτότητες: πώς τις διερευνούν και τις διαπραγματεύονται οι σύντροφοι μεταξύ τους, τι δυσκολεύει τα άτομα στη διεκδίκηση και την ελεύθερη έκφραση, πώς επηρεάζει η ομοφοβία και η παθολογιοποίηση τις επιλογές και τις αντιλήψεις τους γύρω από το σεξ και τις σχέσεις άλλων μοντέλων;
-την παιδοθεσία και την έννοια της οικογένειας. Πώς δομείται η έννοια της οικογένειας στις ομόφυλες σχέσεις, τι εμπόδια βρίσκει και πώς καλλιεργείται καλύτερα και πληρέστερα προς την αυτοπραγμάτωση και την ψυχική ενδυνάμωση των ατόμων;
Πώς αποφασίζουν τα άτομα σε ομόφυλη σχέση αν θέλουν ή όχι παιδί και πώς προετοιμάζονται, πληροφορούνται και ενδυναμώνονται για τους διαφορετικούς τρόπους και τα εμπόδια προς το στόχο τους;
-ζητήματα διαθεματικότητας και συνύπαρξης πολλών στιγματισμένων ταυτοτήτων που δέχονται καταπίεση: τρανς άτομα σε ομόφυλες σχέσεις, οροθετικότητα, chemsex και πολλά άλλα.
Τα παραπάνω είναι μόνο κάποια από τα ζητήματα που προκύπτουν είτε ανοιχτά είτε υποδόρια, όταν δουλεύουμε με άτομα σε ομόφυλη σχέση/σχέσεις.
Λέμε συχνά ότι το βασικό χαρακτηριστικό των διακρίσεων είναι ότι είναι διαβρωτικές: οι συνέπειες τους και οι τρόποι που μας επηρεάζουν δε μετριούνται ποσοτικά.
Μπορούμε όμως πάντα να κρατάμε μια διερώτηση για το ποια παγιωμένα στερεότυπα χρειάζεται να αμφισβητήσουμε εμείς, ως ειδικοί ψυχικής υγείας, ώστε να γίνουμε πιο ανοιχτές-οί και υποστηρικτικές-οί προς τα άτομα που καλούμαστε να συνοδεύσουμε στη διαδικασία αυτοπραγμάτωσής τους.
Το πρώτο βήμα είναι να αναγνωρίσουμε ότι δεν είναι όλα “ίδια” στις ανάγκες και τις εμπειρίες τους και ότι, όντως, η στάση μας κάποιες φορές χρειάζεται επίσης αναστοχασμό και αλλαγή, ώστε η ισχύς που τη συνοδεύει να μην αποτελεί πια τυφλό σημείο.