Με αφορμή τον δημόσιο διάλογο σχετικά με τον βίαιο θάνατο του Ζακ Κωστόπουλου η επιστημονική ομάδα του ORLANDO LGBT+ – ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ ΧΩΡΙΣ ΣΤΙΓΜΑ εφιστά την προσοχή στη σχέση που έχει το σύστημα υγείας στην Ελλάδα με τη διαθεματικότητα, για την απούσα ή περιορισμένη επιμόρφωση ειδικών σε ζητήματα διακρίσεων και ιδιαίτερα διακρίσεων σε βάρος ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων και για τις συνεπακόλουθες στάσεις που δημιουργούνται και αναπαράγονται από συναδέλφους ψυχολόγους, ψυχιάτρους, αλλά και γιατρούς κάθε ειδικότητας.
Όλη η ανακοίνωση
Τις τελευταίες δέκα ημέρες παρακολουθούμε δημόσιες συζητήσεις και τοποθετήσεις σχετικά με το γεγονός της δολοφονίας του Ζακ Κωστόπουλου, πολλές εκ των οποίων μεταξύ ειδικών πολλών αντικειμένων: ειδικοί ψυχικής υγείας, γιατροί, διασώστες, ακαδημαϊκοί κ.ά.
Έχουν αναλυθεί τα ρατσιστικά και ομοφοβικά κίνητρα που βρίσκονται συχνά πίσω από ανάλογες περιπτώσεις αυτοδικίας. Από κάθε δημοκρατικό πολίτη έχει καταδικαστεί η αυτοδικία, η βία και η παραβίαση δικαιωμάτων σε βάρος του Ζακ –μέχρι και της στέρησης της ζωής, τόσο από τους δύο δράστες όσο και από την αστυνομία που βρισκόταν στο σημείο.
Ελπίζουμε η δημόσια συζήτηση γύρω από τα παραπάνω να παραμείνει ανοιχτή μέχρι την πλήρη διαλεύκανση της υπόθεσης και τη δίκαιη τιμωρία των υπευθύνων. Επιπλέον, θα θέλαμε να εστιάσουμε στην έκφραση γνώμης και δημόσιου λόγου, καθώς και τη διαμόρφωση στάσης, από ειδικούς ψυχικής υγείας αλλά και επαγγελματίες υγείας γενικότερα.
Ο Ζακ ήταν ένας άνθρωπος που έφερε την ταυτότητα του γκέι, του οροθετικού, της drag queen και πιθανά του χρήστη ουσιών, περιστασιακού ή μη.
Κάθε μία από αυτές τις ταυτότητες φέρει ένα ξεχωριστό και ιδιαίτερα βαρύ στίγμα στις κοινωνικές αναπαραστάσεις που τη συνοδεύουν: το στίγμα του μη υγιή, ψυχικά ή/και σωματικά, το στίγμα του επικίνδυνου, το στίγμα του «προκλητικού», το στίγμα εν γένει της απειλής της νόρμας και των όσων θεωρούνται στερεοτυπικά ως αποδεκτή κανονικότητα στην κοινωνία μας.
Κάθε ένα από αυτά τα στίγματα αρκεί για να έχει επιβάλει στον Ζακ ένα ευρύ φάσμα διακρίσεων, μεταξύ των οποίων και τη μεγάλη δυσκολία πρόσβασης στην υγεία και την αναζήτηση ψυχοκοινωνικής υποστήριξης: υπηρεσίες υγείας που δεν είναι κατάλληλα επιμορφωμένες για όλες τις ταυτότητές του, απουσία ολιστικής προσέγγισης και πλάνου στήριξης και αποκατάστασης τυχόν δυσκολιών, επαναστιγματισμός του με κάθε νέο αίτημα προς υπηρεσίες υγείας.
Αυτή είναι η πραγματικότητα που –αν όχι συγκεκριμένα ο Ζακ- κάθε πολίτης με αυτές τις ταυτότητες έχει να αντιμετωπίσει στην Ελλάδα του 2018.
Συναντάμε καθημερινά ένα σύστημα υγείας –και ψυχικής υγείας- με εξαιρετικούς επιστήμονες στον τομέα τους, αλλά χωρίς ίχνος διαθεματικής προσέγγισης του ασθενή/εξυπηρετούμενου.
Με αυτή την έννοια ένας οροθετικός ίσως λάβει ορθές υπηρεσίες για την οροθετικότητα, την ίδια ώρα που μπορεί να υποστεί ομοφοβία από το γιατρό του. Μία χρήστρια μπορεί να απευθυνθεί σε κατάλληλο για την απεξάρτηση οργανισμό, αλλά να εισπράξει τρανσφοβία από τους θεραπευτές της.
Ένας άνθρωπος που αντιμετωπίζει προκλήσεις ψυχικής υγείας μπορεί να θεωρηθεί ότι έγινε οροθετικός λόγω επικίνδυνης συμπεριφοράς του, απόρροιας των συμπτωμάτων του.
Όλα τα παραπάνω οδηγούν, νωρίτερα ή αργότερα, στο ίδιο αποτέλεσμα: άμεσος ή έμμεσος αποκλεισμός του πολίτη που φέρει πολλαπλές στιγματισμένες ταυτότητες από υπηρεσίες υγείας και ψυχοκοινωνικής στήριξης ή αλλιώς πολύ δυσκολότερη πρόσβασή του σε αυτές.
Ο φαύλος κύκλος του στίγματος σε όλο του το μεγαλείο, που σχεδόν πάντα καταλήγει στο εξής: να κατηγορείται το ίδιο το άτομο που δέχεται διακρίσεις, για το στιγματισμό που αντιμετωπίζει. Και βέβαια, ως αποτέλεσμα πάντα παρατηρούμε επιδείνωση της υγείας και ευζωίας του ατόμου, περαιτέρω κοινωνικό αποκλεισμό, επιδείνωση τυχόν σωματικής και ψυχικής συμπτωματολογίας.
Γράφοντας αυτά θέλουμε να εφιστήσουμε την προσοχή στη σχέση που έχει το σύστημα υγείας στην Ελλάδα με τη διαθεματικότητα, για την απούσα ή περιορισμένη επιμόρφωση ειδικών σε ζητήματα διακρίσεων και ιδιαίτερα διακρίσεων σε βάρος ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων και για τις συνεπακόλουθες στάσεις που δημιουργούνται και αναπαράγονται από συναδέλφους ψυχολόγους, ψυχιάτρους, αλλά και γιατρούς κάθε ειδικότητας.
Σε κάθε έναν και κάθε μία «ειδικό» που αυτές τις ημέρες σχολίασε πως «–δυστυχώς- το τέλος του Ζακ λόγω των κοινωνικών δυσκολιών που αντιμετώπιζε ήταν προδιαγεγραμμένο», απαντάμε πως το τέλος του Ζακ ήρθε με τη μορφή της ακραίας βίας σε βάρος του, βίας που βαραίνει τα χέρια άλλων.
Σε κάθε έναν και κάθε μία «ειδικό» που αναρωτιέται γιατί ο ίδιος, αν αντιμετώπιζε προβλήματα διακρίσεων, δεν είχε περιβάλλον να τον στηρίξει, απαντάμε πως σε μία ευνομούμενη κοινωνία η αντιμετώπιση των διακρίσεων δεν έρχεται μέσα από τις διαπροσωπικές σχέσεις (τις οποίες παρ’ όλα αυτά ο Ζακ είχε κερδίσει) αλλά κυρίως μέσα από τη συντονισμένη δράση της πολιτείας και των οργάνων της.
Σε κάθε έναν και κάθε μία «ειδικό» που σχολιάζει πως ο Ζακ «ήταν σα να είχε αποφασίσει να πεθάνει με τον τρόπο ζωής του», αντιστρέφουμε την ερώτηση προς το σύστημα υγείας και τους αρμόδιους φορείς: τι κάνετε ώστε να εξασφαλίσετε πως κάθε άνθρωπος, οροθετικός, γκέι, τρανς, ψυχικά ασθενής, χρήστης-ρια, ανάπηρος-η ή με όποια ταυτότητα δέχεται διακρίσεις θα ζει μία ζωή αξιοβίωτη που δε θα κάνει το θάνατο να φαίνεται λύση τις ύστατες στιγμές;
Ο Ζακ, επειδή ακριβώς είχε σκοπό να ζήσει, είχε βρει τρόπο να κάνει τη ζωή του αξιοβίωτη: μέσω του ακτιβισμού, της εργασίας σε θέματα διακρίσεων, της επιμόρφωσης σε θέματα οροθετικότητας, του δημόσιου λόγου πάνω σε όλα αυτά για τα οποία οι περισσότεροι-ες από εμάς, ακόμα και οι «ειδικοί», δε λέμε κουβέντα.
Εμείς θεωρούμε πως αυτή ήταν και η παρακαταθήκη του και με αυτήν σκοπεύουμε να φωτίζουμε κάθε πλευρά, κατάσταση και ανθρώπινη έκφραση που δέχεται στίγμα και να αντιστρέφουμε, κάθε φορά και λίγο παραπάνω, τις ολέθριες συνέπειές του.
Σε ευχαριστούμε Ζακ,
Η επιστημονική ομάδα του ORLANDO LGBT+ – ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ ΧΩΡΙΣ ΣΤΙΓΜΑ
Νάνσυ Παπαθανασίου, PhD, Κλινική Ψυχολόγος, Επιστημονικά Υπεύθυνη
Έλενα-Όλγα Χρηστίδη, MSc, Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια, Επιστημονικά Υπεύθυνη
Αλεξάνδρα Βασιλείου, Ph.D., Κοινωνική Ψυχολόγος
Αντώνης Πούλιος, Κλινικός Ψυχολόγος M.Sc., Ph.D.(c)
Μαριλίνα Αβάνη, Ψυχολόγος
Φίλιππος Παγάνης, τελειόφοιτος τμήματος Ψυχολογίας
Άννη Παπάζογλου, τελειόφοιτη τμήματος Κοινωνικής Εργασίας