Να τελειώνουμε με την κανονικοποίηση της τοξικής αρρενωπότητας

 
Άρθρο της Έλενας-Όλγας Χρηστίδη, επιστημονικά υπεύθυνης του Orlando LGBT+, στην Εφημερίδα των Συντακτών.
 
 
 
Είναι ευχάριστο γεγονός ότι ένα βιβλίο όπως το «Να τελειώνουμε με τον Εντύ Μπελγκέλ», αυτοβιογραφικό του Εντουαρ Λούι, που περιγράφει την ομοφοβία, το bullying και τα ταξικά εμπόδια που αντιμετώπισε ένα γκέι αγόρι τη δεκατία του 1990 κάπου στην επαρχία της Γαλλίας, έφτασε στην Ελλάδα και φαίνεται να διαβάζεται και να εκτιμάται πολύ.

Ως «τρίτο μάτι» που το διαβάζει, κάποιος θα ξεχωρίσει τις σκηνές ωμής βίας και βαρβαρότητας που περιγράφει. Θα έρθει σε επαφή με το κοινωνικοοικονομικό σκηνικό μιας ευρωπαϊκής, βιομηχανικής επαρχίας στις αρχές του 1990. Θα ανοίξει τη βεντάλια της ομοφοβίας, του σεξισμού και των διαφορετικών εκφράσεών τους στο οικογενειακό, σχολικό, κοινωνικό πλαίσιο, αλλά και τη διαθεματική προσέγγισή τους καθώς διασταυρώνονται με τις χαμηλότερες κοινωνικές τάξεις. Πάνω κάτω αυτά περιγράφονται εύστοχα σε πολλές από τις δημοσιευμένες κριτικές του έργου.

Αναρωτιέμαι, όμως, πώς διαβάζει το ίδιο έργο ένα γκέι αγόρι ή νεαρός ενήλικας του σήμερα, στην Ελλάδα. Το διαβάζει εύκολα, μονομιάς, ή σταματά συχνά, με παύσεις ανάμεσα στις σελίδες, δυσκολία και διακεκομμένη ανάγνωση; Το διαβάζει ως μυθιστόρημα, ως αυτοβιογραφία ενός ξένου συγγραφέα ή ως ένα μικρό, κρυφό ημερολόγιο του ίδιου του αναγνώστη, που το κρατά στο κομοδίνο και επιστρέφει στις προηγούμενες σελίδες σαν να θέλει κάτι να ξαναθυμηθεί ή να διαχειριστεί ένα βαθύτερο τραύμα;

Ενα από τα μεγαλύτερα (και βαρύτερα ταυτόχρονα) δώρα του βιβλίου αυτού είναι ότι ο αφηγηματικός του χρόνος εκτείνεται – από το «εκεί και τότε», πρέπει να είμαστε έτοιμοι να παραδεχτούμε ότι όσα περιγράφει υπάρχουν και στο «εδώ και τώρα». Δίπλα μας – και σε μερικά άτομα μέσα τους, στις εμπειρίες και το παρόν τους. Και ο συγγραφέας παραδίδει έμμεσα διάφορα μαθήματα με αυτόν τον τρόπο.

Μάθημα 1ο: Ο σεξισμός και η ομοφοβία είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Οσο περισσότερη ομοφοβία υπάρχει στην ατμόσφαιρα ενός πεδίου τόσο σεξισμό, τοξική αρρενωπότητα και καταπίεση προς τις γυναίκες θα συναντήσεις στο ίδιο πεδίο. Τα γκέι αγόρια τού σήμερα εξακολουθούν να βρίζονται, να καταπιέζονται ή να εξωθούνται σε συμμόρφωση γιατί είναι πολύ «θηλυπρεπή» και η έννοια της θηλυκότητας πάντοτε υστερεί από αυτή της αρρενωπότητας και της μαγκιάς. Αυτό συμβαίνει όποτε λέμε ποια παιχνίδια είναι αγορίστικα και ποια όχι, όποτε προτείνουμε στα αγόρια να μην κάνουν σαν «κοριτσάκια», όποτε λέμε στους γιους μας να παίζουν ποδόσφαιρο και να μην κάνουν μπαλέτο.

Μάθημα 2ο: Οι ρόλοι στην οικογένεια, το σχολείο, την εργασία δίνουν τον τόνο ως προς το ποιες συμπεριφορές είναι αποδεκτές και ποιες όχι. Δεν έχει σημασία αν θεωρητικά μαθαίνετε στο παιδί σας να είναι «καλό κι ευγενικό». Εχει σημασία αν βλέπει να υπάρχει ισότητα μεταξύ των γονιών του, αν ξέρει ότι γυναίκες και άνδρες πληρώνονται ισότιμα, αν μαθαίνει ότι με κάποιο περίεργο τρόπο πάντα ο λόγος του άνδρα του σπιτιού βαραίνει λίγο παραπάνω, αν βλέπει τη μητέρα του να κάνει τις διπλάσιες δουλειές στο σπίτι ή να πιέζεται για να παραμένει όμορφη και «ελκυστική».

Μάθημα 3ο: Ο σχολικός εκφοβισμός δεν είναι πρόβλημα –κατ’ αρχάς– του θύτη. Ο θύτης είναι η κορυφή του παγόβουνου, είναι το παιδί που παραστράτησε και πήρε πολύ σοβαρά όλα όσα έμαθε για τους έμφυλους ρόλους – με τραγικές συνέπειες. Το πρόβλημα είναι κυρίως στον/ην εκπαιδευτικό που υποψιάζεται, αλλά δεν μιλάει και που, όταν μιλάει, επιβεβαιώνει όλα τα στερεότυπα. Το πρόβλημα είναι και στο ευρύτερο περιβάλλον που θεωρεί ότι στο σχολείο η βία είναι «ο τρόπος που παίζουν τα παιδιά, ειδικά τα αγόρια» και που επιτρέπει τα αγγίγματα χωρίς συναίνεση σε κορίτσια, γιατί «έτσι σου δείχνει ότι του αρέσεις», προωθώντας έτσι την κουλτούρα του βιασμού.

Μάθημα 4ο: Το να είσαι γκέι δεν είναι κατάρα, ατυχία, αναποδιά. Και βέβαια δεν είναι ανωμαλία ή ασθένεια. Ενα από τα δυσκολότερα εσωτερικευμένα στερεότυπα που καλούνται να αντιμετωπίσουν τα γκέι νεαρά αγόρια και οι λεσβίες είναι η πεποίθηση ότι ο σεξουαλικός προσανατολισμός τους ισοδυναμεί με μια ζωή γεμάτη μοναξιά, δυστυχία, διακρίσεις. Οσο και αν –ακριβώς λόγω των διακρίσεων– αυτό το στερεότυπο έχει μία βάση αλήθειας, αυτό που λείπει από τα νέα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα είναι η αυθόρμητη σιγουριά ότι μπορούν να γίνουν ευτυχισμένα, η απόλαυση δηλαδή αυτής της δυνατότητας πρόσβασης στην ευτυχία.

Μάθημα 5ο: Χωρίς διαθεματική προσέγγιση κανένα βίωμα δεν μπορεί να γίνει βαθιά αντιληπτό. Δεν είναι το ίδιο να είσαι ένας ευκατάστατος γκέι άνδρας σε μια μητρόπολη της Ευρώπης, με το να είσαι ένα νεαρό, φτωχό γκέι αγόρι στην ελληνική επαρχία. Δεν είναι το ίδιο να έχεις γονείς που έχουν αποφασίσει να σε στηρίξουν απέναντι στις διακρίσεις που θα υποστείς, με το να έχεις γονείς που σε διώχνουν από το σπίτι ή παύουν να σου μιλάνε. Το νόημα εδώ δεν είναι η σύγκριση. Δεν υπάρχει μετρητής διακρίσεων και των επιπτώσεών τους. Το νόημα είναι η καθεμιά και ο καθένας από εμάς να γνωρίζει τα (διαφορετικά) προνόμιά του και να αποφασίζει να τα διαχειριστεί συνειδητά.

Ο συγγραφέας αυτού του βιβλίου έκανε και κυριολεκτικά αυτό που πολλά ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα κάνουν με εσωτερικό και συμβολικό τρόπο: επανεφηύρε τον εαυτό του. Θέλοντας να ξορκίσει το παρελθόν και το στίγμα που είχε δεχτεί ως παιδί, μετονομάστηκε από Εντύ Μπελγκέλ σε Εντουάρ Λουί και αποφάσισε να κυνηγήσει μια αξιοβίωτη ζωή. Το βιβλίο αυτό του Λουί είναι ένας ύμνος στο τραύμα και τα σημάδια που αφήνει, αλλά και στο πώς αργά και σταθερά μπορεί αυτό να μετουσιωθεί σε μία βαθιά ψυχική ανθεκτικότητα που τολμά να διεκδικήσει το δικαίωμα στην ευτυχία.

Καμιά φορά, με όλες τις ακραίες δυσκολίες που μας οδηγούν εκεί, μια καινούργια ζωή, πιο κοντά σε όσα μας αξίζουν κερδίζεται με μια ξεκάθαρη, στιγμιαία απόφαση να τελειώνουμε οριστικά με την παλιά.