Άρθρο του Θοδωρή Αντωνόπουλου στη Lifo
Mέχρι και πριν από μερικές δεκαετίες, όταν η ομοφυλοφιλία ή η δυσφορία φύλου θεωρούνταν ακόμα ψυχικές ασθένειες, αν όχι αμαρτία και διαστροφή, όπως τις χαρακτήριζε η Εκκλησία, οι λεγόμενες θεραπείες μεταστροφής ή επανόρθωσης ήταν αρκετά διαδεδομένες – μέχρι και ο υποφαινόμενος είχε ως έφηβος πάρει μια μικρή γεύση τους και μάλλον το διασκέδασε, όμως σε πολλές περιπτώσεις το πράγμα δεν είναι καθόλου αστείο. Μπορεί, αντίθετα, να αποδειχθεί μια τραυματική εμπειρία που το θύμα την κουβαλά για πάντα, με ό,τι αυτό συνεπάγεται στην προσωπική αλλά και την κοινωνική του ζωή.
Θύματα αυτών των υποτιθέμενων –γιατί περί αυτού πρόκειται, όπως περίτρανα έχει αποδειχθεί και στο κλινικό πεδίο– θεραπειών ήταν κατά κανόνα νέα παιδιά, έφηβα ή και μικρότερα, που οι έντρομοι με την «αποκάλυψη» γονείς τους τα τραβούσαν συχνά με το ζόρι σε οποιονδήποτε επαγγελματία ψυχικής υγείας υποσχόταν ότι μπορούσε να τα επαναφέρει στον «ίσιο δρόμο».
Αυτό φυσικά ποτέ δεν συνέβαινε στην πραγματικότητα, εκείνο που συνέβαινε ήταν ακόμα περισσότερη ψυχική ταλαιπωρία για τον «ασθενή», παρεμπόδιση της πορείας του προς την αυτοπραγμάτωση και μάλιστα σε μια πολύ κρίσιμη ηλικία, αστυνόμευση επιθυμιών, κακοποιητικές συμπεριφορές, καλλιέργεια αισθημάτων ενοχής, εθισμός στην υποκρισία αλλά και οικονομική απομύζηση της οικογένειας επί μακρόν, με αόριστες και ανεκπλήρωτες υποσχέσεις δίχως χρονικό ορίζοντα.
Για τους πιο θρησκευόμενους, τον ρόλο του ειδικού αναλάμβανε πολλές φορές κάποιος ομοφοβικός ιερέας, μοναχός ή πνευματικός, με ακόμα χειρότερα αποτελέσματα.
«Είναι σημαντικό τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα να γνωρίζουν πως οτιδήποτε τους υπόσχονται και τους προτείνουν ως “θεραπεία μεταστροφής” είναι προβληματικό, επιστημονικά ανυπόστατο και δεν πρέπει επ’ ουδενί να το υποστούν ώστε να αποφύγουν περαιτέρω ψυχική ταλαιπωρία»
Μεγαλώνοντας σε μια εποχή μεγάλων αλλαγών και με τα κινήματα για την ομοφυλόφιλη απελευθέρωση στο φόρτε τους, πολλοί είχαμε πιστέψει ότι όλα αυτά ανήκαν σε ένα σκοτεινό παρελθόν, ειδικά αφότου ο ΠΟΥ αφαίρεσε και επίσημα την ομοφυλοφιλία από τον κατάλογο των ψυχικών ασθενειών (1990). Ποιος επιστήμονας θα μπορούσε πλέον να ισχυριστεί στα σοβαρά ότι «θεραπεύει» τον άλφα ή τον βήτα ερωτικό προσανατολισμό και ποιος θα τον πίστευε; Τα καταφατικά μοντέλα ήταν πλέον το ζητούμενο.
Έλα όμως που η ιστορία δεν εξελίσσεται ευθύγραμμα και κάτι ο νεοσυντηρητισμός, κάτι η αλλαγή φρασεολογίας και τρόπων προσέγγισης από διάφορους επιτήδειους, σε συνδυασμό με την έλλειψη νομικού πλαισίου και κωδίκων δεοντολογίας, ανέσυραν από την αφάνεια τις λεγόμενες θεραπείες μεταστροφής ακόμα και σε προηγμένες χώρες, προκαλώντας αντιδράσεις από την οργανωμένη ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα, που επιχειρεί πλέον να αποδομήσει εκ νέου αλλά και να απονομιμοποιήσει τέτοιες κακοποιητικές πρακτικές –σε κάποιες χώρες είναι ήδη παράνομες, ανάμεσά τους η Γερμανία αλλά και η γειτονική Αλβανία–, προστατεύοντας έτσι τα πλέον ευάλωτα μέλη της:
Ήδη τον Μάιο του 2018 το Ευρωκοινοβούλιο ψήφισε την απαγόρευση των θεραπειών μεταστροφής στην ΕΕ, τις οποίες πέρσι τον Απρίλιο το Διεθνές Συμβούλιο για την Αποκατάσταση Θυμάτων Βασανιστηρίων χαρακτήρισε βασανιστήριο, ενώ ανεξάρτητη εμπειρογνώμονας του ΟΗΕ που συνέταξε σχετική έκθεση προέβη σε έκκληση για παγκόσμια απαγόρευσή τους. Ανάλογη έκκληση απηύθυναν πέρσι τον Οκτώβριο προς την Κομισιόν πάνω από 60 Ευρωβουλευτές.
Η Νάνσυ Παπαθανασίου (δρ. Κλινικής Ψυχολογίας) και η Έλενα-Όλγα Χρηστίδη (ψυχολόγος-ψυχοθεραπεύτρια και υποψήφια διδάκτορας ΕΚΠΑ), αμφότερες επιστημονικές υπεύθυνοι του Orlando LGBT και διδάσκουσες στο Πάντειο και στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής, αμφισβητούν ευθέως τις εν λόγω «θεραπείες» χαρακτηρίζοντάς τις αναποτελεσματικές, βλαβερές, επικίνδυνες αλλά και ποινικά ελεγχόμενες, σε κάποιες τουλάχιστον περιπτώσεις. Φωτ.: Πάρις Ταβιτιάν/LIFO
Στα πλαίσια αυτά εντάσσεται η καμπάνια του Orlando LGBT+, επιστημονικού φορέα εξειδικευμένου στην ψυχική υγεία και τις ΛΟΑΤΚΙ+ ταυτότητες, που παραχώρησε χτες διαδικτυακή συνέντευξη Τύπου παρουσιάζοντας τα πρώτα αποτελέσματα της μεγάλης έρευνας που τρέχει τον τελευταίο χρόνο. Με κεντρικό σλόγκαν «Η ταυτότητά σου δεν θέλει αλλαγή», οι εκπρόσωποί του, Νάνσυ Παπαθανασίου (δρ. Κλινικής Ψυχολογίας) και Έλενα-Όλγα Χρηστίδη (ψυχολόγος-ψυχοθεραπεύτρια και υποψήφια διδάκτορας ΕΚΠΑ), αμφότερες επιστημονικές υπεύθυνοι του Orlando LGBT και διδάσκουσες στο Πάντειο και στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής, αμφισβητούν ευθέως τις εν λόγω «θεραπείες» χαρακτηρίζοντάς τις αναποτελεσματικές, βλαβερές, επικίνδυνες αλλά και ποινικά ελεγχόμενες, σε κάποιες τουλάχιστον περιπτώσεις.
«Οι θεραπείες αυτές περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, ψυχική ή/και σωματική βία είτε παρενόχληση μέσα από ψυχολογικούς εκβιασμούς, απειλές, χειριστικές συμπεριφορές και λογής εξαναγκασμούς, με συνέπεια την καλλιέργεια αισθημάτων ενοχής και μίσους για τον εαυτό, κοινωνική απόσυρση (αγοραφοβία), αίσθημα απανθρωποποίησης και κοροϊδίας, απώλεια εμπιστοσύνης και έκπτωση λειτουργικότητας στις διαπροσωπικές σχέσεις» λένε.
Ως αποτέλεσμα, τα πρόσωπα που ακούσια ή και εκούσια υποβάλλονται σε τέτοιες διαδικασίες είναι επιρρεπή στην κατάθλιψη και τις αγχώδεις διαταραχές, τους αυτοτραυματισμούς, τη χρήση ουσιών αλλά και την αυτοκτονία – «ένα νεαρό άτομο που έχει υποστεί αντίστοιχη ψευδοθεραπεία εμφανίζει 30% περισσότερες πιθανότητες να προβεί σε μια τέτοια απόπειρα» υπογραμμίζουν.
Με βάση αυτά διεκδικούν έναρξη δημόσιου διαλόγου για τις θεραπείες μεταστροφής και στην Ελλάδα (αναγνώριση του προβλήματος, ενδυνάμωση των θυμάτων, καταγγελίες ποινικά κολάσιμων μεθόδων ή πράξεων, πρόληψη και προστασία νέων πιθανών θυμάτων), ευαισθητοποίηση της Πολιτείας αλλά και της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας στο ζήτημα, ποινικοποίηση τέτοιων θεραπειών και θέσπιση κώδικα δεοντολογίας για επαγγελματίες ψυχικής υγείας (όπως και γενικότερα για το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό) που να ορίζει με σαφήνεια την προστασία των ΛΑΟΤΚΙ+ ατόμων από τέτοιες πρακτικές.
Το τελευταίο αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό καθώς έτσι θα μπορούν να ελέγχονται και να λογοδοτούν όσοι τον παραβαίνουν είτε από σκοπιμότητα και προσωπικό συμφέρον, είτε από βαθιά ριζωμένες προκαταλήψεις είτε και τα δύο – κάποιες άλλωστε μαρτυρίες αφορούν ψυχολόγους που είναι ταυτόχρονα ιερείς.
Η έρευνα του Orlando LGBT+ περιλαμβάνει 97 ολοκληρωμένες ανώνυμες μαρτυρίες και περί τις 700 ημιτελείς, αριθμός αρκετά υψηλός που πιθανόν να οφείλεται και στην ενδεχόμενη αφύπνιση τραυματικών εμπειριών. Οι περισσότερες μαρτυρίες αφορούν την τελευταία δεκαετία και ως «θύτες» φέρονται 72 επαγγελματίες ψυχικής υγείας (ψυχολόγοι, ψυχίατροι, ψυχοθεραπευτές/ψυχαναλυτές, σύμβουλοι), 3 ιατροί άλλων ειδικοτήτων (ενδοκρινολόγοι, νευρολόγος), 30 άνθρωποι της Εκκλησίας (ιερείς, πνευματικοί, μοναχοί, θεολόγοι) καθώς επίσης 3 ενεργειακοί/εναλλακτικοί θεραπευτές, ενώ 2 ακόμα αφορούσαν πρακτικές που εφαρμόστηκαν από την οικογένεια του θύματος.
Και ενώ αναφορικά με την Εκκλησία η εικόνα αυτή είναι δυστυχώς αναμενόμενη, το γεγονός ότι περί το 70% των περιπτώσεων αφορά ειδικούς στην ψυχική υγεία, επιστήμονες δηλαδή, είναι σίγουρα ανησυχητικό, ενώ φαίνεται ότι και κάποιοι εναλλακτικοί «healers» επιδίδονται σε τέτοιες κομπογιαννίτικες πρακτικές. «Είναι σημαντικό τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα να γνωρίζουν πως οτιδήποτε τους υπόσχονται και τους προτείνουν ως “θεραπεία μεταστροφής” είναι προβληματικό, επιστημονικά ανυπόστατο και δεν πρέπει επ’ ουδενί να το υποστούν ώστε να αποφύγουν περαιτέρω ψυχική ταλαιπωρία» σημείωσαν οι δύο εκπρόσωποι του Orlando LGBT+, συμπληρώνοντας ότι η συλλογική καταγραφή αυτών των εμπειριών ήταν και για τις ίδιες μια ψυχολογικά όχι εύκολη διαδικασία.
Το Orlando LGBT+ έχει ήδη απευθύνει ανοιχτό κάλεσμα προς το ελληνικό γραφείο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ώστε να ευαισθητοποιήσει στο ζήτημα τους Έλληνες και τις Ελληνίδες Ευρωβουλευτές, έχει επίσης δρομολογήσει συνεργασία με θεσμικούς φορείς στην Κύπρο αλλά και οποιονδήποτε άλλο ενδιαφερόμενο φορέα εντός ή εκτός Ελλάδας.
Υπόψη ότι η έρευνα συνεχίζεται και κάθε άτομο που επιθυμεί να συμμετάσχει καταθέτοντας ανώνυμα τη δική του μαρτυρία, μπορεί να το κάνει συμπληρώνοντας το σχετικό ερωτηματολόγιο εδώ
Μερικές αντιπροσωπευτικές μαρτυρίες:
«Τρία χρόνια ψυχοθεραπεία λόγω πανικών και κατάθλιψης, η ψυχίατρος άφηνε να εννοηθεί ότι φταίει η ομοφυλοφιλία. Επέμενε πως δεν είμαι ομοφυλόφιλος. Έπαθα σύγχυση ως προς τον πραγματικό μου εαυτό, θεώρησα πως πλέον δεν είμαι ομοφυλόφιλος, πως ήταν μια φάση και πέρασε και μολονότι ήξερα μέσα μου πως αυτό δεν ισχύει, δεν ήθελα να το δω. Τελικά παντρεύτηκα με μια γυναίκα. Aκόμα κάνω θεραπεία για να το διαχειριστώ».
«Μου έλεγε (σ.σ. η επαγγελματίας ψυχικής υγείας) να επισκέπτομαι οίκους ανοχής και σιγά σιγά θα έρθει η επιθυμία για γυναίκες. Σταμάτησα να πηγαίνω στο γραφείο της και είχα σκέψεις αυτοκτονίας».
«Έπρεπε να φαντασιώνομαι γυναίκες και σεξ με γυναίκες. Η επανάληψη αυτής της μεθόδου θα έφερνε το επιθυμητό αποτέλεσμα, να γίνω στρέιτ. Στο σπίτι δεν υπήρχε χώρος για να κάνω αυτήν τη μέθοδο χωρίς να το καταλάβει η μητέρα μου. Οπότε ο πατέρας μου μου σύστησε να το κάνω στην αποθήκη, στο υπόγειο της πολυκατοικίας. Το έκανα συχνά πυκνά για 2-3 μήνες. Ήταν τραυματική εμπειρία».
«Μου είπε ότι πρέπει να ακολουθήσω αυστηρά τις οδηγίες του, που ήταν να επιστρέψω στον δρόμο του Χριστού. Να σταματήσω τις συναναστροφές μου με τις αμαρτωλές (εννοούσε τις άλλες λεσβίες φίλες μου) και τους ομοφυλόφιλους φίλους μου. Το θηλυκό είναι φτιαγμένο από τον Θεό να ολοκληρώνει και να ολοκληρώνεται από το αρσενικό. Ο ιερέας, του οποίου το όνομα φοβάμαι να πω, έδινε οδηγίες και με ανάγκασε να κάνω σεξ μαζί του (σ.σ. με βοηθό του ιερέα). Αηδίαζα. Δεν θέλω πια να κάνω καταγγελία».
«Αρχικά ο ενδοκρινολόγος ξεκίνησε να περιγράφει τις αρνητικές συνέπειες της απόφασής μου για επαναπροσδιορισμό του φύλου μου. Επικεντρωθήκαμε στο σεξουαλικό κομμάτι και στο πως κανένας άνδρας δεν θα κοιτούσε σοβαρά μια “μη βιολογική” γυναίκα. Στην ουσία (…) ότι οι τρανς γυναίκες αποτελούν ένα εργαλείο ευχαρίστησης για διεστραμμένους σεξουαλικά άνδρες. Έπειτα ακολούθησαν πολλές ορμονολογικές εξετάσεις, στις οποίες μου τόνιζε ξανά και ξανά τα πανύψηλα ποσοστά τεστοστερόνης και πως βιολογικά είμαι περισσότερο άνδρας από τους άνδρες».
«…Μου είπε ότι εάν δεν με “απελευθερώσει” η κατάσταση της υγείας μου, θα είναι μη αναστρέψιμη, υπαινισσόμενος καρκίνο. Στη δεύτερη συνεδρία ζήτησε τη συγκατάθεσή μου να θεραπευτώ μέσω της “κρανιοϊερής θεραπείας” που πρότεινε. Στη διαδικασία ήμουν ξαπλωμένος και άφηνε τα χέρια του σε απόσταση εκατοστών από το σώμα μου, σε διάφορες περιοχές που θεωρούσε μπλοκαρισμένες όπως ο λαιμός και η γενετήσια περιοχή, ενώ καθοδηγούσε λεκτικά την απομάκρυνση του κακού από το σώμα. Στη διαδικασία έκλαιγα και ούρλιαζα. Στο τέλος της συνεδρίας μού είπε ότι είμαι ελεύθερο (το άτομο που καταθέτει τη μαρτυρία διερευνά το φύλο του, ενώ το όλο σκηνικό με τον ενεργειακό θεραπευτή θυμίζει έντονα εξορκισμό).