(Με αφορμή την πρόσφατη δολοφονία μιας 22χρονης, από την 17χρονη σύντροφό της).
“Καταχωρώ λοιπόν στο αρχείο ότι η ενδοοικογενειακή κακοποίηση μεταξύ συντρόφων που μοιράζονται την ίδια ταυτότητα φύλου δεν είναι ούτε αδύνατη, ούτε ασυνήθιστη, κι ότι μπορεί να μοιάζει κάπως έτσι. Μιλάω στη σιωπή.”
Με αυτή τη φράση κλείνει τον πρόλογο του βιβλίου της “Στο Σπίτι των Ονείρων” (εκ. Αντίποδες) η Κάρμεν Μαρία Ματσάδο, ένα βιβλίο στο οποίο καταγράφει την δική της εμπειρία κακοποίησης από την σύντροφό της.
Ένα από τα σημεία στα οποία επιμένει η συγγραφέας είναι το πόσο αόρατη είναι αυτή η βία, τόσο στο κοινωνικό περιβάλλον αλλά και στις θύτριες/τους θύτες και τα θύματά της.
Η βία μεταξύ συντρόφων του ίδιου φύλου συναντάται στη διεθνή βιβλιογραφία ως SSIPV (same sex intimate partner violence).
Διαφέρει από το πώς ορίζεται, εκφράζεται αλλά και αντιμετωπίζεται (από θεσμούς, υπηρεσίες και οικείο περιβάλλον) η Έμφυλη Βία (GBV) σε ετερόφυλα ζευγάρια. Αν και οι πρώτες προσεγγίσεις της SSIPV έγιναν με απόπειρα να μεταφερθούν γραμμικά στα ομόφυλα ζευγάρια οι ερμηνείες που ισχύουν στα ετερόφυλα με βάση τους πατριαρχικούς/σεξιστικούς κανόνες καταπίεσης και κακοποίησης (π.χ. ότι ο/η πιο αρρενωπή/butch σύντροφος είναι συνήθως ο θύτης και ο/η πιο θηλυκή είναι το θύμα), γρήγορα φάνηκε ότι στα ομόφυλα ζευγάρια, αν και βέβαια προκύπτει και αυτό, σίγουρα δεν είναι κανόνας.
Παρ’ όλα αυτά, φυσικά η έμφυλη διάσταση παίζει ρόλο και σε αυτό το είδος της βίας, κυρίως στα εξής:
– στις κοινωνικές αναπαραστάσεις των ομόφυλων ζευγαριών: συχνά δημιουργούν μία ουτοπική απεικόνιση σχέσεων χωρίς βία και χωρίς ανισότητες γύρω από την ισχύ που φέρουν οι σύντροφοι (π.χ η αναφερόμενη “lesbian utopia”). Αυτό οδηγεί τόσο στη δυσκολία αναγνώρισης της βίας από τα ίδια τα θύματα αλλά και το περιβάλλον τους, όσο και δημιουργεί εμπόδια στην πρόσβαση σε ψυχκοινωνική στήριξη αλλά και νομική συνδρομή και δίκαιες δικαστικές ποινές, αφού αυτή η αορατότητα και η ουτοπική αναπαράσταση της μη βίας κάνει τους μάρτυρές της (άμεσους ή έμμεσους, π.χ. δικαστές) να υποτιμούν την κακοποίηση ή να την ανάγουν σε “mutual violence”, δηλ. να εξισώσουν θύτρια και θύμα καθώς δεν μπορούν να αναγνωρίσουν την διαφορά ισχύος με μη στερεοτυπικά έμφυλο τρόπο. Με τον ίδιο τρόπο κοινωνικοί λειτουργοί, ψυχολόγοι, οικογενειακοί σύμβουλοι κ.λπ. δυσκολεύονται να αναγνωρίσουν τα στοιχεία/τεκμήρια της βίας μεταξύ ομόφυλων ζευγαριών σε μέλη των οποίων παρέχουν υπηρεσίες, αφήνοντάς τα συχνά στο κενό.
“Αυτά τα απλά καθημερινά τεκμήρια είναι σπανίως προφανή”, λέει ο Μουνιόζ. “Διότι θα έπρεπε να σταθεί κανείς κόντρα στα δυνατά φώτα της κυρίαρχης ορατότητας” (από το ίδιο βιβλίο).
– στο πώς επιδρά η απεικόνιση της μειονότητας και το μειονοτικό στρες και εντός των ομόφυλων ζευγαριών: από τη μία η επίδραση των διακρίσεων και η εσωτερικευμένη ομοφοβία φαίνεται να είναι παράγοντας που επηρεάζει/εντείνει την εμφάνιση της βίας και από την άλλη είναι ο ίδιος παράγοντας που δυσκολεύει τα θύματα να αναγνωρίσουν τη βία που τους ασκείται αλλά και να ζητήσουν και να λάβουν κατάλληλη βοήθεια για αυτή.
“Αυτό είναι το άγχος της μειονότητας, έτσι δεν είναι; Πως αν δεν είσαι προσεκτικός κάποιος θα σε δει να κάνεις κάτι ανθρώπινο και θα το χρησιμοποιήσει εναντίον σου”, γράφει η Ματσάδο.
Πώς λοιπόν να μιλήσουμε για κάτι που νιώθουμε ότι θα μας απειλήσει ακόμα περισσότερο αν το φέρουμε στο φως;
Και, πώς να μιλήσουμε για κάτι που μοιάζει να πηγαίνει κόντρα στους κανόνες με τους οποίος μας έχουν μάθει να μιλάμε;
Οι εμπειρίες κακοποίησης σε ομόφυλες σχέσεις δεν έχουν γίνει τραγούδια, δεν έχουν γίνει πασίγνωστα μυθιστορήματα, δεν έχουν γίνει μεγάλες κοινωνικοψυχολογικές αναλύσεις.
Ο Εντουάρ Λουί, στο βιβλίο που έγραψε για τη μητέρα του “Αγώνες και Μεταμορφώσεις μιας Γυναίκας” μιλά για τη συχνή αορατότητα των έμφυλων και ταξικών εμπειριών φτωχών γυναικών όπως εκείνη. Λέει εκεί:
“Γιατί τώρα το ξέρω, έχτισαν αυτό που ονομάζουμε λογοτεχνία ενάντια σε ζωές και σε σώματα σαν το δικό σου. Γιατί ξέρω πια πως το να γράψω για κείνη, και να γράψω για τη ζωή της, σημαίνει να γράψω ενάντια στη λογοτεχνία.”
Το να γράψουμε για τη νεκρή γυναίκα που δολοφονήθηκε από τη σύντροφό της, είναι με έναν τρόπο σα να γράφουμε κόντρα σε δικαστικές αποφάσεις έμφυλης και ενδοοικογενειακής βίας, κόντρα σε ψυχολογικές ερμηνείες έμφυλης βίας, κόντρα σε προκάτ σχήματα μάτσο/τοξικής αρρενωπότητας, κόντρα σε λυρικές λογοτεχνικές περιγραφές και εύκολες διαδρομές αλληλεγγύρης και ταύτισης.
Κι όμως, χρειάζεται και πρέπει να το κάνουμε.
Γράφει η Ματσάδο:
“Φαντάζομαι ότι, μια μέρα, θα καλέσω νεαρά κουήρ άτομα για τσάι και πιατέλες τυριών και συμβουλές και θα τους πω: μπορεί να σας πληγώσει κάποιος που είναι ολόιδιος με εσάς.”
και αλλού:
“Έχω ξοδέψει χρόνια ολόκληρα ψάχνοντας ιστορίες σαν τη δική μου στην ιστορία των κουήρ γυναικών. Αναρωτιέμαι τι θα είχε συμβεί αν είχαν πει στον κόσμο ότι τις είχε διαλύσει κάποια εξίσου ανίσχυρη στην κοινωνική ιεραρχία με τις ίδιες.”
Μιλώντας παραπάνω για αυτές τις ιστορίες, εντός και εκτός της κουήρ κοινότητας, βοηθάμε να πάρουν μορφή και σχήμα, να μπουν σε ένα αφήγημα με το οποίο κάθε άτομο που το αφορά να μπορεί να συνδεθεί -και ίσως να διαλυθεί λιγότερο, να πάρει βοήθεια νωρίτερα, να σωθεί.
Στη μνήμη της 22χρονης που δολοφονήθηκε, χρωστάμε μια ορατότητα στην εμπειρία της.
Κρατώντας στο μυαλό μας ότι η καθ’ ομολογία δολοφόνος είναι μια ανήλικη κουήρ γυναίκα, χρωστάμε να επιμένουμε για ουσιαστική ανάληψη ευθύνης, της ίδιας, των γονιών της, του κοινωνικού περιβάλλοντος.
—
Ενδεικτική Βιβλιογραφία:
Barros, I. C. D., Sani, A., & Santos, L. (2019). Gender and same-sex intimate partner violence: A systematic literature review. Trends in Psychology, 27, 127-139.
Duggan, L. (2001). Sapphic slashers: Sex, violence, and american modernity. Duke University Press.
Franklin, M. J. (2002). The closet becomes darker for the abused: a perspective on lesbian partner abuse. Cardozo Women’s LJ, 9, 299.
Hassouneh, D., & Glass, N. (2008). The influence of gender role stereotyping on women’s experiences of female same-sex intimate partner violence. Violence Against Women, 14(3), 310-325.
Naidu, E., & Mkhize, N. (2005). Gender-based violence: The lesbian and gay experience. Agenda, 19(66), 34-38.
Rollè, L., Giardina, G., Caldarera, A. M., Gerino, E., & Brustia, P. (2018). When intimate partner violence meets same sex couples: A review of same sex intimate partner violence. Frontiers in psychology, 9, 1506.